«Ці быў Янка Купала жонкай Якуба Коласа» — гэтае мімаходзь зададзенае некалі чалавекам з расейскай (якой яшчэ?) імпэрскай паходжаньнем пытаньне, у рэшце рэшт, лягло ў аснову гэтага сумеснага праекту Аляксея Лунёва і Сяргея Шабохіна. Купала і Колас, абодва выбітныя беларускія паэты, абодва мужчыны, абодва (імаверна) гетэранарматыўныя, безумоўна, былі не парай, але закладзена ідэя твора, які будзе дзіўным з беларускай класікі.

Але казаць пра цалкам уяўную квір-гісторыю нацыі было б несправядліва без згадкі пра яе рэальныя квір-гісторыі — а таксама пра патэнцыйную квір-гісторыю, тую, якая можа раскрыць белыя плямы, якія засталіся пасля дзесяцігоддзяў каланіяльных і таталітарных сціранняў. І менавіта гэтым займаюцца артысты.

У новай працы Лунёва і Шабохіна, адмыслова замоўленай галерэяй Барбары Барыжэўскай у Варшаве, яны дзёрзка і бесклапотна ўзяліся за стварэнне цэласнага ўтапічнага беларускага квір-архіву. Яны гулліва змяшалі разам рэальныя лагатыпы і малюнкі з квір-гісторыі Беларусі, а таксама прысвоілі і пераасэнсавалі ў лакальным кантэксце ключавыя сімвалы міжнароднага ЛГБТКА+ руху. На некалькіх аркушах калькі вялікага фармату — але таксама ў суправаджэнні фатаграфій, зборак і аб’ектаў — рэальнасць, выдумка і магчымасці збліжаюцца, перакрываюцца, аб’ядноўваюцца ў дзіўны палімпсест, поліфанічны, крыху неарганізаваны, панкаўскі хор, які заўсёды балансуе дзесьці паміж глосолалия і лагапедычныя практыкаванні.

Пры іншых абставінах гэта мог быць салідны ценявы архіў квірзу ў Беларусі

адначасова ў некалькі розных мінулых і будучых, але мастакі наўмысна адмаўляюцца абыгрываць гэта ўсур’ёз, адважваючыся на квір нават метады архівавання квір. І ценявы архіў раптам адкрываецца ў карнавал з ружовымі пёрамі і бляскам і ўсім, чаго можна было чакаць ад грандыёзнага алімпійскага гей-прайда ў Мінску 1980 года.

Чаго ніколі не было, вядома.

Ці гэта зрабіў?