Работы знаходзяцца ў калекцыі Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь, Беларускага дзяржаўнага архіва-музея літаратуры і мастацтва, галерэі "Вільня" пры бібліятэцы нумар 18 (Менск, вул. Каліноўскага, 55), Музеі нонканфармісцкага мастацтва ў Санкт-Пецярбурзе (Пушкінская-10), Дзяржаўным літаратурна-мемарыяльным музеі Ф. М. Дастаеўскага ў Санкт-Пецярбурзе, музеі сучаснага рускага мастацтва ў Джэрсі-Сіці ў ЗША. Прыватных калекцыях Мікалая Благадатава, Уладзіміра Аўчыннікава, Анатоля Сідарава, Барыса Файзуліна, Чудноўскіх (Санкт-Пецярбург), Аляксандра Глейзера (ЗША) і інш., Аляксея Андрэева, Ганны Балаш, Таццяны Бембель, Ігара Малевіча, Данііла Парнюка і інш.

-

Выбраныя даты:

15 снежня 1940 года [па дакументах 1 студзеня 1941 года]

Нарадзіўся ў горадзе Фрунзе (Кіргізская ССР, сёння Бішкек, Кіргізія). Дзяцінства мастака праходзіла ў ваенныя і галодныя страшныя пасляваенныя гады. Час безбацькоўшчыны, крымінальнага бязмежжа, пастаянных забойстваў і рабаванняў. Мама Віталя, Надзея Мікалаеўна, незвычайнай прыгажосці жанчына, выклікала захапленне ў сына, яна была спартсменкай, добра малявала, грала на гітары, вучылася ў Ташкенце на архітэктара, потым перайшла на бібліятэчнае аддзяленне, дзе гісторыю рускай літаратуры выкладаў чалавек, якога яна вельмі паважала, і ў яго гонар сына назвала Віталём. У той час у Сярэдняй Азіі было поўна ссыльнай інтэлігенцыі, літаратараў, мастакоў, а з 1941 г. туды эвакуіравалі шмат навуковых інстытутаў, кінастудый і г.д. Па паходжанні мама была казачкай, бо дзядуля быў сынам вядомага ў свой час Смірнова Мікалая — ён быў уладальнікам завода фаянсавай посуду ў г. Орску ("Смірнаўскі фарфор" так тады казалі). Дзядуля Смірноў Мікалай Мікалаевіч па прафесіі быў бухгалтар, скончыў рэальнае вучылішча ў г.Арэнбургу, быў на германскай і грамадзянскай войнах. З 1920-х гадоў дзядуля быў кіраўніком фірмы "Савецкае золата" у Сярэдняй Азіі, сябраваў з Панфілавым — яны працавалі разам адзін час на канзаводзе. Бабуля Фаіна Андрэеўна (у дзявоцтве Сердзюкова) — заслужаная настаўніца Кіргізскай ССР. Бацька, Чарнабрысаў Феадосій Аляксеевіч, родам з Бесарабіі. Ён скончыў у Фрунзе інстытут па спецыяльнасці інжынер-электрык. З бацькам мама разышлася ў пачатку вайны з-за рознагалоссяў, не была згодная з прыстасаванствам і карупцыяй. Пазней выйшла замуж за Інюціна Аляксея Трафімавіча, аб якім потым усё жыццё ўспамінала з павагай, і насіла гэтае прозвішча з падзякай. Прынцыповасць, талент вучонага нажылі айчыму сур'ёзных ворагаў, яго "звялі" ў магілу ў росквіце творчых сіл.

З 1951

Пераязджае ў Беларусь у Гомель . Па парадзе сяброў маці з'ехала ў 1948 у Беларусь, у Гомель, дзе ўладкавалася бібліятэкарам у ваеннае вучылішча. У 1951 забрала туды і Віталя. Па ўспамінах Чарнарысава, у той час Гомель быў увесь у пустках і развалінах (ля вакзала людзі жылі ў зямлянках) жылі бедна, але ў Гомелі ёсць старадаўні парк, палац Румянцавых-Паскевічаў. Там працаваў вельмі сур'ёзны краязнаўчы музей і гарадская бібліятэка, маці часта брала Віталя туды, дзе можна было глядзець старадаўнія фаліянты колькі душы заўгодна.

• З аўтабіяграфіі 1998 гады: Парк, палац, рака Сож і ўлетку і ўзімку, ды яшчэ ў то час была эпоха трафейных фільмаў, эпоха «Тарзана», «Робін Гуда» з лепшымі галівудскімі акцёрамі – усё гэта наладжвала на рамантычны лад і мы, дзятвы ўяўлялі сябе кім заўгодна, толькі не тым, чым былі насамрэч. Потым стала зразумела, што час быў у краіне вельмі суровы, потым стаў зразумелы трагізм тых будняў — успамінаецца часам: сядзяць людзі ў гучнагаварыцеля ў трапяце і чакаюць канца свету — у разгары была антысеміцкая кампанія, потым смерць Сталіна. Дзесьці, штосьці кранулася ўлетку 1953 гады, у горадзе пачалося будаўніцтва — пачалося тое, што завуць "адлігай".

  Да гэтага часу я ўжо так быў захоплены маляваннем, што лічыў: лепей маляваць у парку, чым сядзець за партай у школе. З такой маёй настрою моцна ваяваў педагагічны калектыў, з тых самых часоў усвядоміў, што так «мастацтва патрабуе ахвяр».

  Неяк увосень у 1956 малюю магільны склеп Паскевічаў, і да мяне падышоў чалавек — зацікаўлена паглядзеў мае малюнкі — і апынулася, што ён таксама рамантык, ды яшчэ і архітэктар, выкладчык чарчэння ў БІІЖТ Гомеля. Гэта быў Джыўкашвілі Зураб Аляксандравіч — ён вырашыў рабіць рэстаўрацыю капліцы. Прапанаваў мне супрацоўніцтва — разам рабілі абмеры, аблазілі і ўверх і склеп унізе капліцы — гэта і былі мае першыя намаганні сумесна з прафесійным мастаком.

  Знаёмства з Зурабам Аляксандравічам, мусіць, можна лічыць пачаткам маёй творчай біяграфіі.

  Такім чынам – мне было 15 гадоў, я хацеў быць мастаком і мараком: па Сожы праплыць да Чорнага мора і далей… да Аргентыны… тым часам ішоў у Гомелі выдатны фільм «Узрост кахання», а гераіня фільма, непараўнальная Лаліта Торэс спявала і танчыла менавіта там… у Аргентыне…!!! Фільм гэты чыннік таму, што я пачаў нават самастойна вучыць іспанскую мову, замест ненавіснай ангельскай. Дзякуючы маме, якая вельмі далікатна ўплывала на маё чытанне, побач заўсёды былі «Пунсовыя ветразі». Аляксандр Грын клікаў у далеч. Усё гэта абярнулася сур'ёзна, але пра гэта потым”.

З 1958

Сям'я пераехала ў Менск. Айчым, Барыс Рыгоравіч Чарнуха, ваенны — званне маёр, быў пераведзены па службе ў ваеннае вучылішча ў Менску. З таго часу Віталь Чарнабрысаў жыў у Менску, у мікрараёне Зялёны луг.

Пакінуў школу, пайшоў працаваць цесляром і бетоншчыкам на будоўлю, працаваў на заводзе слесарам. Цяга да мастацтва прывяла яго ў Акадэмічны беларускі тэатр, дзе працаваў працоўным сцэны. Гэта быў "залаты час" тэатра, быў цудоўны ансамбль: гралі – Глебаў, Платонаў, Рахленка, Дзядзюшка і інш. Марса — 2 дні ў Доме Афіцэраў, пранізлівая чалавечнасць, прафесіяналізм і паэзія кожнага нумара рабілі зразумелым служэнне высокаму мастацтву.

1961–1964

Ваенкамат даў адтэрміноўку на год, Чарнабрысаў едзе "дзікуном" у Адэсу на караблі, чытае Аляксандра Блока, асаблівая рамантыка вандроўцы. Потым войска: служба ў Гвардзейскай Віцебскай дывізіі, якая знаходзілася ў падмаскоўнай акрузе, Уладзіміры, Іванаве, Казельску, Суздалі. Спачатку адправілі ў Маскву, убачыў Крамлёўскую плошчу ("хараство Храмаў Крамлёўскіх"). У траўні 1961 дывізія Чарнабрысава падавіла хваляванні ў Мураме. Гэта вельмі моцна паўплывала на мастака. На другім годзе службы прыбылі ў полк ленінградцы. Пазнаёміўся з піцерскай інтэлігенцыяй і моцна пасябраваў з паэтам Міхасём Зарайскім. У канцы 1990-х самвыданнем зрабіў кнігу сваёй працы тых часоў.

З 1965

Пасля службы ў войску паехаў у Ленінград.

1966–1967

Паступіў у Менскае мастацкае вучылішча і быў накіраваны ў Каўнаскае вучылішча імя Сцяпаса Жукаса. Правучыўся год і выгналі за непаспяховасць па агульных дысцыплінах (дрэнна ведаў літоўскую мову). За год вучобы ў Коўне, дзе Чарнабрысаў быў старастай у класе і ў інтэрнаце, арганізавалі дзве выставы. Літоўцы вызначылі іх творчасць, як "Школа Пікасо".

1968

Падчас працы ў мастацкіх майстэрнях (праца не творчая, механічная — размалёўка драўляных цацак) Чарнабрысаў кідае працу, і адпраўляецца ў падарожжа па Крыме (маршрут — Сімферопаль, Бахчысарай, Ялта, Керч, Феадосія і стары Крым). Там адбываецца таксама вельмі важная падзея — сустрэча з жонкай Аляксандра Грына, Нінай Мікалаеўнай Грын. Ніна Мікалаеўна Грын, якая дала мастаку параду-запавет: "Калі хочаце захаваць творчую спадчыну аўтара, трэба ўсё перадаваць у архівы і музеі, толькі так можна ўсё захаваць". Гэтай радзе Чарнабрысаў прытрымліваўся ўсё жыццё, усе свае матэрыялы перадаваў у архівы, бібліятэкі, музеі.

1968—1997

Пасля вяртання пачалася праца ў дзіцячай студыі выяўленчага мастацтва пры домакіраўніцтве. Гэта вельмі захапіла мастака, вось тады ён адкрывае для сябе зачаравальны свет дзіцячай творчасці. З'яўляўся мастаком-педагогам дзіцячай студыі выяўленчага мастацтва пры ЖЭСе Першамайскага раёна Менска, якая з 1980-х называлася свабоднае аб'яднанне "Арцель", дзе пад кіраўніцтвам Чарнабрысава моладзь займалася эстэтычным упрыгожаннем горада і дамоў Менска, правядзеннем выстаў і пленэраў па Беларусі. Была зачынена ўладамі, але ідэя "Арцелі" працягвала існаваць і рэалізоўвала розныя праекты.

1969

Выбраныя персанальныя выставы прайшлі ў Санкт-Пецярбурзе (1969, 1970, 1991). Спачатку вязе свае карціны ў Піцер, дзе адбылася першая кватэрная персанальная выстава Віталя Чарнабрысава ў Ігара Сінявіна. Чарнабрысаў уліваецца ў свет піцерскага андэграўнду. Ад Сінявіна выстава пераехала на кватэру вядомай балярыны ў Ленінградзе, госці выставы – прэстыжныя людзі, прыходзіла група пісьменнікаў, на чале Генадзь Гор (аўтар кнігі пра Філонава "На пяці кутах") і г.д. Асабліва важнай была сустрэча з Сяргеем Юльевічам Ліпшыцам – братам вядомага скульптара Ліпшыца – сябра Мадзільяні і Пікасо. Сяргей Юльевіч расказваў шмат цікавага і паказаў кнігу брата "Мадыльяні – скульптар". Ён знаходзіўся ў перапісцы з Пікасо – зрабіў шмат добрага для мастакоў. Традыцыя правядзення кватэрных выставак захоўвалася ў творчасці Чарнарысава да 2000-х гадоў.

1972–1977

Працуе начным вартаўніком у Дзяржаўным мастацкім музеі БССР (цяпер Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь), браў удзел у музейных экспедыцыях па Беларусі. Начамі ладзіў нефармальныя экскурсіі па музеі, але гэта было пад забаронай і строга канфідэнцыйна.

1976

У Маскве сябры пазнаёмілі з Уладзімірам Браніслававічам Сасінскім, які ў 1920-х жыў у Парыжы, асабіста ведаў шматлікіх мастакоў з Парыжскай школы. Менавіта гэтае знаёмства шмат у чым сфармавала духоўныя арыенціры Чарнабрысава. Увесь час займаўся самаадукацыяй, захоплена чытаў кнігі, заўсёды імкнуўся абгаварыць уражанні і адкрыцці. Але менавіта з Піцерскага перыяду сфармаваўся як мастак. Яго творчасць гэта лейтматывы, пастаянныя паўтарэнні ўпадабаных вобразаў, якія ён заўсёды лічыў аўтабіяграфічнымі, і не аднаразова падкрэсліваў, што ў мастацтве павінна быць самаіронія. Яго любімымі вобразамі станавіцца аўтапартрэт, партрэт цыганкі, філосафа, пісьменніка, гусара – як вобразы яго пакалення, ідэалы эпохі, звязаныя са свабодай творчасці і філасофскага разважання, і асаблівая заліхватка характараў (вобраз табара і гусарства). Напрыклад жывапіснае палатно "Вандроўныя музыканты" 1978 з калекцыі НММ РБ адносіцца да серыі, прысвечанай эпосе лірычнай бардаўскай культуры ў СССР.

1977

Адбылася паездка ў Польшчу да Аляксандра Коца, з-за гэтага ў НММ было два партыйныя сходы – усё толькі з-за таго, што "вартаўнік Чарнабрысаў едзе ў Польшчу". У гэты час знаёміцца з Кірылам Зялёным – беларускім мастацтвазнаўцам, гэта быў доўгі плённы творчы тандэм.

Канец 1970-х – пачатак 1980-х

Актывізавалася праца дзіцячай студыі Чарнабрысава. У Саюзе мастакоў нават збіраліся стварыць Цэнтр дзіцячай творчасці, але, на жаль, яго ў Беларусі да гэтага часу няма, як і музея дзіцячай творчасці. Чарнабрысаў вядзе актыўную працу сваёй студыі па роспісе экстэр'ераў і інтэр'ераў, праводзіць выставы ў Менску, Піцеры, Маскве. Праведзены семінар па кнізе Багуслава Ковача (Славакія) "Цудоўны свет дзіцячага малюнка" – кніга па псіхалогіі ўзроставых асаблівасцей дзіцячай творчасці. Тыраж 600 экзэмпляраў (2 з іх у бібліятэцы Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь, 20 у Нацыянальнай бібліятэцы Рэспублікі Беларусь). Чарнабрысаў выступіў арганізатарам і спонсарам перакладу кнігі.

1978–1985

Член эстэтычнай камісіі пры Саюзе мастакоў БССР па пытаннях дзіцячай творчасці. Намеснік старшыні секцыі ІЗА гарадскога педагагічнага таварыства пры Гарадскім інстытуце ўдасканалення настаўнікаў.

1985–1990-я

Час перабудовы. Апроч працы ў студыі дзіцячай творчасці Чарнабрысаў пастаянна ездзіць у Піцер, Маскву, знаёміцца з калекцыянерамі Благадатавым, Логінавым, Чудніўскім і інш. Выставы "Менскі авангард" (ФРГ), групы "БЛО" ў Піцеры і "Дзіўныя гульні Ленінградскага авангарда" (Томск), выстава ў 1991 у Доме Дастаеўскага. Многія выставачныя праекты суправаджаліся і асветніцкімі задачамі, паказаць, навучыць, растлумачыць многім якім павінна быць мастацтва. Чарнабрысаў ніколі не стамляўся ад размоў пра мастацтва, пра творчасць, пра мастакоў, і, як і раней, ён працягвае дарыць свае працы музеям і галерэям. Не выпадкова ягоная мастацтвазнаўка Надзея Усава назвала "дзядулем беларускага авангарда" т.я. праз сваё сяброўства і ўплыў прайшло некалькі пакаленняў авангардыстаў, пачынаючы з пакалення Артура Клінава, Валерыя Песіна, Ігара Кашкурэвіча і многіх іншых да моладзі 2000-х, калі Чарнабрысаў падтрымліваў і сумесна выстаўляўся з маладымі, пачынаючымі маставічамі. Шмат у чым ён бачыў сваю місію ў асвете і навучанні, але, вядома, гэта ў вольнай форме, без навучання, толькі як рада старэйшага таварыша. За гэта яго вельмі паважалі і шанавалі мастачкі і калекцыянеркі.

1987–1990

Член нефармальнага творчага аб'яднання "БЛО" .

З 1990

Член Санкт-Пецярбургскага гуманітарнага фонду "Свабодная культура" (вул. Пушкінская, 10, кв. 1).

З 1993

Сяброўства мастацкай камісіі Музея дзіцячай творчасці ў Санкт-Пецярбургу.

Другая палова 1990-х

Ездзіць па Беларусі, удзельнічае ў пленэрах, шмат працуе ў камені. У яго тут таксама свой прынцып, вельмі важна ўбачыць у матэрыяле выява і рука аўтара толькі павінна яго выявіць. Ён верыць, што ў кожным камені ўжо закладзены той ці іншы тыпаж. Супрацоўнічае з Гомелем, па запрашэнні галерэі "Зялёны дом" сумесна з "Артэллю" ўдзельнічае ў летнім пленэры, выставах, робяць роспісы Маладзёжнага цэнтра, арганізоўвае выставы дзіцячай творчасці з Піцера. Яго створаная пры ЖЭСе студыя была зачынена, але Чарнабрысаў працягвае знаходзіць заказы для "Арцелі", займацца роспісамі школ, перакладам і прапагандай кнігі Багуслава Ковача "Цудоўны свет дзіцячага малюнка".

1997

У гарадскім пасёлку Фаніпаль ад Гуманітарнага фонду "Спагада" быў праведзены дабрачынны пленэр аб'яднання "Арцель", на якім Чарнабрысаў выканаў работы з каменя і падарыў пасёлку.

1998

Пры дапамозе Беларускага фонду Культуры, Чарнабрысаў арганізаваў выставу з калекцыі Благадатава Н.І. "Графіка Ленінграда. 1960 – 1980 гадоў". Гэта выстаўка падарожнічае па Беларусі (Менск, Гомель, Магілёў, Дзяржынск).

2000–2010-я

Перадаў у дар НММ РБ рэдкія кнігі, жывапісныя і скульптурныя творы, каталогі розных выставак і манаграфіі пра мастакоў, буклеты, газетныя выразкі, фатаграфіі, альманахі "Маналог" і многае іншае.

Актыўна ўдзельнічае ў выставах. Ён працягвае ствараць іранічныя аўтапартрэты, пісаць і секчы з каменя выявы прыгажунь-цыганак і аголеныя тулавы, выявы архаічных багоў і персанажаў, гэта яму здаецца асабліва важным. Ён сам неаднаразова падкрэсліваў, што захапіўся "архаікай". Гэтаму адпавядае і фармальнае рашэнне, шмат у чым яго працы можна параўнаць па сіле выразнасці з першабытным мастацтвам. Выявы карцін Чарнабрысава заўсёды эмацыйныя, умоўныя і выразныя.

2001

Персанальная выстава ў Менску.

2004

Паездка ў Берлін, сяброўства з Ігарам Кашкурэвічам, сумесны выраб камянёў для продажу ў парку Берліна. У заходнім лесе Берліна Груневальд быў створаны вобраз "Зеўс, які плыве і нясе сонца" ў камені (граніт, 150 х 250 х 150 см).

2009

У Менску Чарнабрысаў арганізоўваў у майстэрні паэта Дзмітрыя Строцава чарговы "кватэрнік" пад назвай "Камяні ў белым кабінеце", гэта быў праект чатырох аўтараў: два фатографы (Данііл Парнюк і Валерый Вядрэнка і два мастакі (Віталь Чарнабрысаў і Максім Хопта).

2010

Персанальная выстава да юбілею ў Галерэі VILNIUS у Менску. Таксама сёлета адбылася кватэрная выстава Віталя Чарнабрысава і яго сяброў у Менску.

2013

Персанальная выстава ў Беларусі "Час Ч" адбылася ў гарадской мастацкай галерэі ім. Шчамялёва ў Менску.

2015

На выставе "Менск. Нонканфармізм 1980-х" куратаркі праекта аднавілі ў галерэі сучаснага мастацтва "Ў" майстэрню Віталя Чарнабрысава.

16 студзеня 2022

У Менску на 82-м годзе пайшоў з жыцця .

• -

• Вольга Архіпава:

• "Віталь Чарнабрысаў, безумоўна, адна з ключавых фігур станаўлення нефармальнага, андэграўнднага і авангарднага мастацтва Беларусі. Гаворачы аб яго фарміраванні як асобы, важна адзначыць яго прынцыповыя пазіцыі, погляды на асобу чалавека. Перш за ўсё ён лічыў, што кожны чалавек – асоба творчая, мастак ад нараджэння, прычым праблема заключаецца толькі ў пытаннях выхавання і педагогікі. Вялікую ўвагу Чарнабрысаў надаваў пытанням дзіцячага эстэтычнага навучання, захавання прыроднага творчага пачатку ў кожным дзіцяці, і правільнага развіцця свабоды творчасці ў чалавеку. Успамінаючы свой шлях у мастацтве, Чарнабрысаў адзначаў лёсавызначальныя сустрэчы з цікавымі людзьмі, якіх ён з гонарам называў настаўнікамі, і, вядома, гэта не ў прамым, а ў пераносным сэнсе. Гэта людзі, якія змянілі яго жыццё, аказвалі на яго моцны ўплыў і фармавалі яго светапогляд. Перш за ўсё – гэта сям'я”.