М-21: аб стварэнні мастацкага музея XXI стагоддзя ў Менску

Роўна 10 гадоў таму 11 сакавіка 2013 года на партале быў апублікаваны заклік мастака пра тое, як стварыць у Мінску сапраўды сучасны мастацкі музей. Гэты тэкст натхніў на стварэнне нашай платформы . У гонар запуску часопіса на нашым партале мы публікуем гэты тэкст.

Час, калі кулі бразгаюць па сцяне музеяў

У. Маякоўскі

Калі ўзгадваеш экспазіцыі «сучаснага» мастацтва ў Мінску і ўвогуле ў Беларусі, а таксама калекцыі, якія штогод папаўняюцца, міжволі ўспамінаеш Маякоўскага і футурыстаў, якія вельмі хацелі знішчыць музеі. Можна колькі заўгодна здзекавацца з Мінска ці выставы пасляваеннага мастацтва ў в — ад гэтай іроніі нічога не дадасца, экспазіцый у гарадскім музеі не будзе, канцэпцыя экспазіцыі ў Нацыянальным не зменіцца. І калі сур’ёзна паставіцца да фразы «стварэнне музея — спосаб стварэння рэальнасці», то трэба ўжо цяпер, не чакаючы больш спрыяльнай сітуацыі, пачынаць абмеркаванне ідэі стварэння М-21 (Музей сучаснага выяўленчага мастацтва ХХІ ст.) самой мастацкай супольнасцю.

Апошнім часам з'явіліся афіцыйныя і неафіцыйныя заявы буйных беларускіх бізнесменаў аб тым, што яны спрабуюць стварыць музеі са сваіх прыватных калекцый. Гэта было заяўлена шмат разоў (), якія сабралі вялікую калекцыю парыжскай школы, выхадцы з Беларусі. Паводле неафіцыйнай інфармацыі, спадар («Зубр Капітал»). Гэта значыць, людзі ўклалі грошы і хочуць, каб публіка ацаніла тое мастацтва, якое яны сабралі, і, вядома, тыя сілы, якія яны на гэта выдаткавалі.

У гэтым тэксце я не хачу даваць ацэнку ні першай, ні другой калекцыi. Але вельмі радуе, што ў людзей ёсць жаданне збіраць і паказваць мастацтва, якое не прадстаўлена ў экспазіцыях беларускіх музеяў. Але калі калекцыі грунтуюцца на асабістых густах людзей, якія ўкладваюць свае грошы, то, вядома, узнікаюць праблемы якаснага асвятлення перыяду, якому прысвечаны тая ці іншая калекцыя. І, канечне, у першую чаргу гэта тычыцца беларускага калекцыянера. Добра памятаю даўні аповяд аднаго маскоўскага мастацтвазнаўцы пра тое, як фармаваліся розныя раздзелы калекцыі Людвіга (галоўны музей знаходзіцца ў Кёльне), якая, увогуле-то, далёкая ад дасканаласці, але працягвае развівацца і па сённяшні дзень, нягледзячы на смерць самога гаспадара. У кожнай краіне Людвіг заўсёды наймаў знаўцаў тых абласцей, якія яго цікавілі. Тое ж рабілі і іншыя буйныя нямецкія калекцыянеры і калекцыянеркi. Затое вядомы маскоўскі калекцыянер Костакіс, абапіраючыся толькі на ўласны вопыт, сабраў значную калекцыю рускага авангарду, але пры гэтым памыляўся ў ацэнцы мастакоў 60–80-х гадоў XX стагодзя. То бок якасьць калекцыі, асабліва сучаснага мастацтва, можа быць абсалютна рознай. Але тым не менш я лічу, што чым больш будзе музеяў і калекцый, тым шырэй будзе прадстаўлена поле мастацтва і захаваецца больш твораў.

Як і любая мастацкая плынь, сучаснае мастацтва хоча і павінна мець сваю гісторыю, а не толькі гісторыю ў дакументах і ўспамінах — яно павінна быць прадстаўлена ў пастаяннай музейнай прасторы.

Паўнавартасны аналіз таго, што адбываецца сёння ў мастацтве, магчымы толькі пры наяўнасці пастаяннай экспазіцыі, якая пастаянна развіваецца, у якой будзе прадстаўлена ўся разнастайнасць напрамкаў сучаснага мастацтва. Безумоўна, аб’ектыўна ацаніць значнасць таго ці іншага твора бывае цяжка; гэта павінна заняць ад 10 да 50 гадоў. Аднак, каб праз 10 гадоў нешта ацэньваць, гэта трэба сабраць цяпер. Магчыма, спачатку гэта будзе віртуальны музей. Таксама можна пачаць з шырокага каталога сучаснага беларускага мастацтва канца ХХ — пачатку ХХІ стагоддзя (ён для гэтага ўжо зрабіў нямала ). Але цяпер трэба ставіць больш сур'ёзную задачу па стварэнні сапраўднага музея.

Як ні дзіўна, але сучаснікам прасцей ацаніць значнасць усіх аспектаў новага музея, экспазіцыі як адзінага арганізма, прасякнутага выразнай задумай куратара, чым канкрэтнага мастака ці канкрэтнага твора. Па добрай выставе досыць лёгка зразумець, што новага яна ўнесла ў сучасны мастацкі працэс. Для новага музея абавязкова неабходна сабраць, акрамя канкрэтных работ, яшчэ і матэрыялы па найбольш цікавых выставах. Толькі так мы зможам зразумець, на якім этапе развіцця мы знаходзімся, і хаця б у нейкай ступені ацаніць тое, што адбываецца ў мастацтве на дадзены момант.

Пры цяперашнім стаўленні ўладаў да мастацтва не даводзіцца чакаць з’яўлення рэальных устаноў, адпаведных міжнародным стандартам, якія будуць збіраць, фіксаваць, апісваць і вывучаць сучаснае мастацтва – той сапраўдны мастацкі працэс, які сёння адбываецца і фарміруе рэальнасць мастацкага жыцця – не патрэбна.

Таму я хачу вынесці на абмеркаванне мастацкай супольнасці наступную прапанову: мы павінны самі пачаць фарміраваць калекцыю мастацтва, як аснову для будучага сапраўднага музея сучаснага мастацтва — М-21 (аналаг К-21 у Дзюсельдорфе).

Калі пункты:

1) Каб распачаць гэту няпростую працу, трэба прызначыць каардынатара (1–2 чалавекі) і выбраць шляхам галасавання раду будучага музея (3–5 чалавек). Гэта павінны быць людзі, якія сочаць за сусветным мастацкім працэсам. Не выключана, што адзін раз у пяць год савет павінен часткова або цалкам перавыбірацца.

2) Адзін-два разы на год каардынатары і рада будуць разглядаць выставы, якія адбыліся за гэты час, і адбіраць працы, запрашаць мастакоў дасылаць матэрыялы пра найбольш цікавыя праекты. Разгляду падлягаюць выставы з удзелам беларускіх мастакоў, незалежна ад месца іх пражывання, якія праводзяцца як у Беларусі, так і за яе межамі.

3) Паколькі сама ідэя і парады будучага музея на дадзеным этапе не абцяжараныя ніякімі грашыма, а будучы музей яшчэ знаходзіцца ў метафізічнай прасторы і не мае магчымасці захоўваць выбраныя творы, то клопат аб захаванасці гэтых твораў належыць самім мастакам, якія згодныя з такой бязвыплатнай, віртуальнай перадачай сваёй працы ці праекта ў калекцыю будучага музея на дадзеным этапе. Адным словам, да адкрыцця сапраўднага музея твор захоўваецца ў мастака. Пры гэтым мастак, які даў згоду на перадачу твора ў калекцыю, пасля гэтага не мае права прадаваць або перадаваць яго іншым музеям або прыватным асобам (ён можа прадаць / перадаць толькі копію абранага твора, але ён будзе аб гэтым трэба паведаміць каардынатару). Натуральна, лічбавага мастацтва гэта не датычыцца. Усё залежыць ад этычных прынцыпаў мастака.

Таксама, паўтаруся, абавязкова трэба збіраць матэрыялы пра найважнейшыя выставы, эскізы некаторых нерэалізаваных твораў, інсталяцый, а таксама аўдыё- і відэаінтэрв’ю, відэапартрэты мастакоў і мастачак, запісы акцый, перформансаў і г.д.

Паступова ўвасабляючы гэтыя ідэі ў жыццё, мы нарэшце зможам прадставіць аб'ектыўную карціну сучаснага мастацкага працэсу. Многіх хвалюе ідэя стварэння віртуальнага музея, але гэты віртуальны музей – толькі прэамбула да сапраўднага музея 21 стагоддзя (не забываем, напрыклад, пра праект ""). Цалкам магчыма, што з часам знойдуцца людзі, якія зацікавяцца гэтым праектам, і іх матэрыяльны ўдзел дапаможа яго рэалізаваць. Знойдзецца памяшканне, супрацоўнікі і супрацоўніцы – і ўсё гэта стане рэальнасцю. Але чакаць можна доўга, а ў гэты час мастацкія працэсы ніхто не фіксуе, творы знікаюць, чаканне павінна быць падмацавана нейкім дзействам, нават учынкам з дамешкам рамантызму, мне чамусьці здаецца, што сур'ёзныя праекты пачынаюцца з рамантычнай ідэі.